Kopalnia Stalin w Sosnowcu

[geolog]

Dobra sieleckie, na których terenie powstała kopalnia „Renard” w 1856 r. kupił od siostrzenicy księcia Ludwika zu Anhalt-Koethen-Pless, Szarlotty von Stolberg-Wernigerode hrabia Jan Renard, syn hrabiego Andrzeja Marii Renarda ze Śląska Opolskiego. Od 1856 do 1875 r. plenipotentem i głównym inżynierem w dobrach Renarda był pochodzący ze Śląska Herman Moebius. Pod jego kierunkiem w 1857 r. rozpoczęto w Sielcu budowę, a od 1858 r. eksploatację odkrywkowej kopalni "Fanny". Wkrótce potem w 1863 r. na Dębowej Górze w dobrach Renarda powstała pierwsza głębinowa kopalnia „Ludmiła”. Nazywano ją w późniejszym okresie kopalnią „stary Renard”. Miała dwa szyby wydobywcze: „Moebius” i „Jan” o głębokości 80 m, wyposażone w parowe maszyny odwadniające i wyciągowe oraz własną kotłownię. Szybami tymi eksploatowano pokłady 501 i 510. W 1873 r. w kopalni „Ludmiła” wydobyto 90 tys. t węgla. Po śmierci hrabiego Jana (w 1874 r.) od 1875 r. dyrektorem dóbr jego spadkobierców był inżynier górniczy ze Śląska Ludwik Mauve. O sytuacji w zarządzanych przez niego kopalniach może świadczyć fakt, że w 1879 r. dwaj urzędnicy starej kopalni „Renard” zostali pobici przez robotników ponieważ obniżyli im płace. Po wprowadzeniu przez Rosję w 1877 r. wysokich ceł produkcyjnych na granicy z Niemcami spadkobiercy Renarda sprzedali w latach 1879 – 1885 dwanaście parcel gruntowych różnym przedsiębiorcom niemieckim, którzy chcąc się utrzymać na chłonnym rynku rosyjskim zaczęli w Zagłębiu Dąbrowskim lokować filie swoich zakładów i finansować m.in. budowę fabryk i hut. Jednak transakcje te ograniczyły możliwości wydobycia węgla, gdyż pod nowymi zakładami trzeba było zachować filary ochronne. Mimo to w 1880 r. wraz z właśnie uruchomioną kopalnią „Fryderyk” z kopalni „Ludmiła” wydobyto 127 780 t węgla. W 1881 r. w kopalni „Ludmiła” doszło do wielkiej katastrofy: wyrobiska zalała kurzawka. Zginęło około 200 górników. Trwające w następnych latach próby odwodnienia zakończyły się fiaskiem, co doprowadziło do podjęcia decyzji o rozbudowie kopalni „Fanny” w Sielcu, którą początkowo nazywano „nowy Renard”. W latach 1880 – 1883 zgłębiono na jej terenie dwa szyby: „Eulenburg” i „Renard” o głębokości 220 m, pogłębione następnie (w 1886 r.) do 280 m., dzięki czemu udostępniono pokład 500. W 1884 r. spadkobiercy hrabiego Renarda za radą wrocławskiego bankiera, barona Gedeona von Wallenberg-Pachaly sprzedali majątki Sielec, Modrzejów, Góra Siewierska i Strzyżowice wraz z kopalniami i zakładami przemysłowymi niewielkiemu gwarectwu węglowemu „Chełm” z Górnego Śląska (reprezentowanemu przez Wallenberga-Pachaly) za co otrzymali kuksy, czyli udziały w nowym przedsiębiorstwie, które otrzymało nazwę Gwarectwo „Hrabia Renard”. Spadkobiercy Renarda mieli wówczas 532 spośród 1000 kuksów Gwarectwa, Gedeon i Gotard von Wallenberg-Pachaly – 216 kuksów, 2 kuksy były własnością dyrektora L. Mauve, a 250 przejęły banki z Berlina i Hamburga, które udzieliły Gwarectwu kredytów. Jednak jego kapitał zakładowy był niewystarczający do podjęcia większych inwestycji. Skupiono się więc na tym, co najłatwiejsze. W 1886 r. wyposażone w sortownię węgla i pierwszą płuczkę na terenia Zagłębia Dąbrowskiego szyby „Eulenburg” i „Renard” połączono bocznicą z uruchomioną w 1859 r. koleją warszawsko – wiedeńską. W 1888 r. transakcję tworzącą Gwarectwo zatwierdziły władze carskie, które jednak popierały kapitał francuski i doprowadziły do tego, że wprawdzie od 1889 kapitał założycielski zaczął się powiększać, ale już w 1897 r. do Francuzów należało 696 kuksów Gwarectwa – w tym 250 będących własnością wydzierżawionej przez nich w latach siedemdziesiątych huty Bankowa (Towarzystwo Akcyjne „Huta Bankowa”). Do 1903 r. kapitał zakładowy Gwarectwa „Hrabia Renard” zwiększył się z 2 do 5 milionów rubli. Wypłacane od 1889 r. coroczne dywidendy wynosiły średnio 6%. W tym czasie gwarectwo utworzyło jedną z pierwszych w Zagłębiu Dąbrowskim kas ubezpieczeniowych, na którą składki płacili robotnicy i przedsiębiorcy. Od 1892 r. gdy w Sosnowcu wybuchła epidemia cholery Gwarectwo utrzymywało szpital zakaźny, a później również zwykły szpital. W tymże 1892 r. 70 górników z kopalni „Renard” i 50 z należącej do Gwarectwa kopalni „Andrzej” zastrajkowało, żądając podwyżki płac. Dyrekcja zwolniła wprawdzie z pracy 30 przywódców strajku, ale na dyrektora Mauve ktoś przeprowadził zamach: przed jego willą wybuchł ładunek dynamitu... Podczas rewolucji 1905 r. już 9 lutego w trakcie wiecu na terenie kopalni „Renard” przyjęto 32 postulaty strajkowe górników całego Zagłębia Dąbrowskiego, które obejmowały: skrócenie czasu pracy do 8 godzin, podwyżkę zarobków, udział delegatów robotniczych przy ustalaniu norm pracy i decydowaniu o zwolnieniach, usuwanie na żądanie robotników urzędników kopalni, kontrolę robotniczą nad: szpitalami, mieszkaniami, warunkami bezpieczeństwa i higieny pracy, reformę kas brackich i oddanie ich kierownictwa przedstawicielom robotników, powołanie jednej dla wszystkich kopalń kasy emerytalnej oraz poprawę opieki lekarskiej, utworzenie obowiązkowych szkół 4-klasowych dla dzieci robotników. Robotnicy żądali też swobody strajków i tworzenia organizacji robotniczych, założenia publicznej biblioteki górniczej nie kontrolowanej przez rząd, przywrócenia języka polskiego do urzędów, szkół i sądów oraz wolności słowa, prasy i sumienia. Po wiecu strajkujący wdarli się na teren huty „Katarzyna”, gdzie zostali ostrzelani z polecenia dyrektora huty, Skawińskiego, ostrzelani przez wojsko. Zginęło 38 robotników, a stu kilkudziesięciu zostało rannych. Na przełomie czerwca i lipca w kopalni „Renard” górnicy próbowali sami narzucić 8 godzinny dzień pracy, jednak po kilkunastu dniach akcja ta załamała się. W 1913 r. wydobycie węgla w kopalni „Renard” wzrosło do 662 tys. t. Do 1914 r. Towarzystwo Akcyjne „Huta Bankowa” nabyło 706 kuksów Gwarectwa, dalsze 277 kuksów było własnością innych udziałowców z Francji. Tylko 17 kuksów utrzymali dawni właściciele. Po wybuchu I wojny światowej okupacyjne władze niemieckie podjęły działania w celu przeniesienia tytułów własności udziałowców francuskich Gwarectwa na rzecz górnośląskich koncernów górniczo-hutniczych. Jednak dopiero w listopadzie 1917 r. przejęła je Katowicka Spółka Akcyjna dla Górnictwa i Hutnictwa. Po klęsce Niemiec udziały te wróciły do właścicieli francuskich. Po odzyskaniu niepodległości w kopalni „Hrabia Renard” powstał robotniczy komitet kopalniany, który współpracował z Komitetem Wykonawczym Rad Delegatów Robotniczych Okręgu Sosnowieckiego, opierającego swą siłę uzbrojonych robotnikach skupionych w Czerwonej Gwardii. Ów komitet kopalniany zbierał się dwa razy w tygodniu, jego członkowie codziennie dyżurowali w sekretariacie od godziny 6 do 20, a robotnik urzędujący w sekretariacie otrzymywał wynagrodzenie z kasy kopalni. Podobnie delegaci do Rad delegatów Robotniczych i członkowie Czerwonej Gwardii. Dyrekcja kopalni została zmuszona zastosować wiele decyzji komitetu w zakresie organizacji pracy i opieki lekarskiej. Dopiero po 21 grudnia 1918 r. wojsko rozbroiło Czerwoną Gwardię, a wpływ komitetu został stopniowo ograniczony do minimum. W 1921 r. kopalnia „Hrabia Renard” z załogą liczącą 4295 pracowników była największym zakładem przemysłowym w Sosnowcu. Podczas wielkiego strajku górniczego w lutym i marcu 1932 r. załoga kopalni była jedną z najdłużej strajkujących. W kwietniu 1936 r. na wieść o krwawych wydarzeniach w Krakowie i Częstochowie m.in. załoga kopalni „Renard” próbowała poderwać Zagłębie Dąbrowskie do strajku protestacyjnego. W 1938 r. po latach kryzysu gospodarczego kopalnia zatrudniała jedynie 1974 pracowników, a jej wydobycie dochodziło do 942 tys. t. Była wówczas własnością kapitału francuskiego Towarzystwo „Huta Bankowa”. W latach międzywojennych i po wojnie siedzibą administracji Towarzystwa "Hrabia Renard" (a potem kopalni "Sosnowiec") był Zamek Sielecki. Podczas okupacji hitlerowskiej kopalnia została z dniem 1 stycznia 1942 r. zagrabiona przez pruski koncern państwowy „Preussag”. W 1945 r. kopalnia „Renard” zatrudniała 1720 robotników i – jako przedsiębiorstwo państwowe – weszła w skład Dąbrowskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego. W 1946 r. jej nazwę zmieniono na kopalnia „Sosnowiec”. Miała ona w okresie powojennym najwyższą wydajność spośród kopalń sosnowieckich. W 1949 r. narzucono jej nazwę kopalnia „Stalin”. W 1950 r. urobek mechaniczny stanowił 0,01 %, w 1960 – 8,42%, a w 1975 r. – 74,21%. Natomiast załadunek mechaniczny wynosił w 1945 r. – 10,89%, w 1960 – 37,42%, a w 1975 r. – 87,89%. Wydobycie wzrastało odpowiednio z ok. 400 tys. t. w 1945 r., do 1 mln 550 tys. t. w 1960 r. i prawie 2 mln 400 tys. t w 1975 r. W 1956 r. przywrócono kopalni nazwę „Sosnowiec”. Kopalnia ta w latach 70. XX w. podlegała resortowi Ministerstwa Górnictwa i Energetyki. Jej węgiel był w tych latach głównym produktem eksportowym miasta. W 1977 r. oddano do eksploatacji nowy poziom – 450 i zgłębiono trzy nowe szyby: „Szczepan”, „Ostatek” i „Stanisław”, a dwa inne: „Annę” i „Sosnowiec” – przebudowano. W wyniku przemian gospodarczych po 1989 r. kopalnia "Sosnowiec" po 140 latach zakończyła działalność z dniem 31 grudnia 1997 r.

Źródła: AP Katowice: Gwarectwo "Hrabia Reden" (GHR) 194, 198, 199, 370. K. P i e s o w i c z: Zakłady górnicze w Sielcach (monografia przemysłu dworskiego w XIX w.), w: Ekonomika górnictwa i hutnictwa w Królestwie Polskim 1840 - 1919. Warszawa 1961. S. S i t k o: Załoga kopalni "Renard" w latach 1919 - 1939. Maszynopis pracy magisterskiej w WSE. Katowice 1965. J. J a r o s: słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich. Katowice 1972. Sosnowiec. Zarys rozwoju miasta. Praca zbiorowa pod red. H. R e c h o w i c z a. Warszawa - Kraków 1977. oprac. Roman Adler

[bartosz98]

Właśnie z Kopalnią Sosnowiec a właściwie z jej protoplastka tj Kopalnią Fanny mam pewien problem lokalizacyjny. Wszedzie pisze że jest to poprzedniczka kop. Sosnowiec nieco wcześniej Renard podczas gdy na mapach p/w zlokalizowana jest ona zupełnie gdzie indziej niż kopalnia Sosnowiec. Na wszystkich mapach zaznaczona jest mniej więcej w miejscu dzisiejszego wiaduktu kolejowego na ulicy Mikołajczyka czyli ok 2,5 kilometrów od późniejszej Kopalni Sosnowiec. Oznaczało by to że są to dwie różne kopalnie bo przecież znacznie bliżej leząća kopalnia Ludwik potem Wilhelmina z kop. Sosdnowiec zostala polączona dopiero na początku XX wieku. Będę wdziećzny za rozwiązanie tego problermu z ktorym nie mogę sobie poradzić bo ma[py pokazują co innego a w tekstach jest inaczej.

[geolog]

Ciekawi mnie czy po kopalni
a głównie po szybie głównym
kopalni Ludwik zlokalizowanym blisko ronda
o tej samej nazwie pozostał jakikolwiek ślad ?

[bartosz98]

odpowiedz na to pytanie jest niezwykle trudna. Koło ronda na górce wsród garazy jest betonowy dekiel ale jak sie orientuje zamyka on Szyb Powietrzny bylej kopalni Sosnowiec (głębokość 130 m). Czy to jest ten sam szyb co w kop. Ludwik tego nie wiem. Wiem żę głównym szybem byla "Wilhelmina o głębokości 85 m i byc może ona została pogłębiona o te 45 metrów i nadana nowz nazwa. Kilka lat temu obok przystanku przed rondem jadąc od Sosnowca zrobila sie 3-4 metrowa dziura o średnicy 4-5 metrów. Byc możę było to miejsce szybu pierwszej kopalni w tym terenie tj "Nadzieji Ludwika" - (wg. danych szyb miał 17 metrów głębokści). W pobliżu randa na Ludwiku mam jeszcze na starych mapach położony szyb "matylda" lecz niestety nie znam jej głębokości. natomiast na południe w okolicach dębowej góry zlokalizowane były szyby "Herman" i "jan" 2 z ludmiły i "Joanna" - tej ostatniej pozostałości chyba istnieją podobnie jak tych z ludmiły. teraz z kolei ja mam pytanie odnośnie wytopów. Znam miejsca na Niwce i Dańdówce gdzie prawdopodobnie były szyby małych kopalń lecz nie jestem tego w stanie sprawdzić. A i na koniec prośba czy ktos może posiada mape z zaznaczonymi szybami górniczymi dzisiejszej Niwki i Dańdówki? Z góry dzięki za jakiekolwiek info

[admin]

odpowiedz na to pytanie jest niezwykle trudna. Koło ronda na górce wsród garazy jest betonowy dekiel ale jak sie orientuje zamyka on Szyb Powietrzny bylej kopalni Sosnowiec (głębokość 130 m).

z tego co wiem od mojego dziadka, właśnie w tym miejscu znajdował się szyb Ludwik, jest on zresztą zaznaczony na kilku starych planach Sosnowca. Został on zlikwidowany najprawdopodobniej w latach 60 lub 70.
Jakieś 100 m dalej idąc torami kolejowymi w kierunku kopalni Sosnowiec znajduje się taki stary budynek, który należał do kolei a potem chyba do KWK Sosnowiec. W czasie wojny wieli mieszkańców Sosnowca( także rodzina mojego dziadka) zaopatrywało się tam w wodę, kiedy zimą zamarzały rury.
Niedaleko położony jest barak, w którym więzieni byli żołnierze angielscy. Teraz mieści się tam Klub Karate.

[geolog]

Zainteresowało mnie że sa jakies pozostałości po "Ludmile" i "Joannie" na Debowej Górze oraz wytopy po szybikach - chętnie to sprawdze okiem geologa bo to blisko mnie.
Jesli mozesz podać dokładną lokalizacje tych miejsc bo wiem że coś tu takiego istniało ale paradoksalnie akurat jeszcze tych miejsc położonych tak blisko nie penetrowałem, a ułatwi mi to poszukiwania.
Może uda się odnaleźć jakis zapomniany szyb jak ten Starej Kopalni w Sosnowcu ?

[geolog]

Bartoszu98 możesz wskazac mi miejsce gdzie jest ten beton wśród garazy który zamyka on Szyb Powietrzny bylej kopalni Sosnowiec (głębokość 130 m).
Byłe dzisiaj i przeszedłem sie miedzy wszystkimi ! garazai a sporo ich i nie natrafiłem na ten szyb.
Natomiast bliżej torów na scieżce natrafiłem na świeże zapadlisko -
zrobiłem nawet 2 zdjęcia, jak cos moge je przesłąć.

[bartosz98]

Oczywiście że mogę, tylko kiedy - czas mam jedynie w weekendy (to już jutro. Wytłumaczyć za bardzo nie wiem jak musiałbym tam jeszcze raz iść. Prześlij swój numer tel. to przekręcę i sie umówimy. blisko zresztą są i Joanna i Jan Z Móebiusem to można i je zobaczyć.

[bartosz98]

Oczywiście że mogę, tylko kiedy - czas mam jedynie w weekendy (to już jutro. Wytłumaczyć za bardzo nie wiem jak musiałbym tam jeszcze raz iść. Prześlij swój numer tel. to przekręcę i sie umówimy. blisko zresztą są i Joanna i Jan Z Móebiusem to można i je zobaczyć.

[geolog]

Pozostałe szyby kopalni Sosnowiec dzisiaj:

[Pakosz]

Niezykle malownicze baraczki........

[geolog]

... a,a,a muszę opuścić forum i bawić małego

[geolog]

Kopalnia "Renard" w Sosnowcu

Kopalnia "Fanny" powstała w latach 1876 - 1880. Początkowo węgiel eksploatowano w niej na poziomie 80 m. Od 1884 r. "Fanny" należała do Gwarectwa "Hrabia Renard", a od 1891 r. do francuskiego Towarzystwo Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich. W 1886 r. zbudowano linię kolejową łączącą kopalnię z Gzichowem. Dwa lata później "Fanny" połączono wyrobiskami górniczymi z kopalnią "Ludwik" (z szybem "Wilhelmina", 80 m, 1876 r.). W 1889 r. zbudowano bocznicę linii kolejowej Iwanogrodzkiej (Sosnowiec Płd. - Dęblin) i zlikwidowano kolejkę napowietrzną łączącą kopalnię ze stacją kolei warszawsko - wiedeńskiej w Sosnowcu. Pod koniec XIX w. kopalni nadano nazwę "Hrabia Renard", od Niemca - hr. Jana Renarda - właściciela majątku Sielec - Modrzejów. Na przełomie wieków kopalnia dysponowała oprócz "Wilhelminy" następującymi szybami: "Renard" (zb. 1880 r., po II wojnie "Sosnowiec"), "Eulenburg" (1880 r., po II wojnie "Eugeniusz", 220 m) i "Johanna" (1903, "Anna", 240 m).
W 1904 r. kopalnia zastosowała, jako pierwsza w Zagłębiu Dąbrowskim, płynną podsadzkę. W latach 1909 - 1913 zbudowano nową sortownię i płuczkę, kopalnia rozbudowała własną sieć kolejową , zbudowała elektrownię (wraz z kotłownią), wyposażoną w trzy turbogeneratory o łącznej mocy 5 tys. kW; elektrownia zasilała kopalnię, miasto Sosnowiec i hutę "Bankową" w Dąbrowie Górniczej.
Rozwój kopalni zahamowała I wojna światowa. Po wojnie elektrownię wyposażono w kolejny turbogenerator o mocy 3 tys. kW, w kotłowni wprowadzono częściowe opalanie pyłem węglowym, zbudowano 11 km normalnotorową linię kolejową do piaskowni w Jęzorze z mostem na Białej Przemszy.
W 1949 r. zmieniono nazwę kopalni na "Józef Stalin", a w 1956 r. na "Sosnowiec". W 1970 r. zakończono głębienie szybu "Szczepan".
31 grudnia 1997 r. zakończono eksploatację węgla w kop. "Sosnowiec". W ciągu ponad 120 lat kopalnia wydobyła 124 mln ton węgla (w 1884 r. kopalnia wydobyła 250 tys. ton, w 1894 r. - 440 tys. ton, na przełomie wieków - 586 tys. ton węgla, w 1913 r. - 600 tys. ton przy zatrudnieniu 3 tys. osób, od 1927 do 1933 r. wydobywano do 750 tys. ton rocznie przy zdolności produkcyjnej 1200 tys. ton, w 1938 r. - 941 tys. ton przy zatrudnieniu 1895 robotników, w latach 1950 - 1960 eksploatowano 1300 - 1700 tys. ton przy zatrudnieniu 4000 - 5000 osób, w 1970 r. - 2114 tys. ton, w 1979 r. - 2544 tys. ton).